Bir sanatçının kaybı, tanımadığınız bir yakının vedası gibidir. İçinizde tanımlanamayan bir boşluk oluşur. Üretimlerinin son bulmuş olması, bir daha o eşsiz yaratıcı zihinle buluşamayacak olmanın kesinliği, gerçekliğin ağırlığını hissettirir. Büyük sanatçılar için sıkça dile getirilen bir teselli vardır: “Eserleri hep bizimle.” Bu doğru olabilir, ama değişen bir şey var yine de. Artık sizinle aynı dünyayı paylaşmayan, hayal gücünüze bir zamanlar ortak olan biri gitmiştir. Onun ardından bırakılan görkemli boşluğun yerini doldurmak imkansızdır.
“Sinema hem izlenir, hem okunur, hem hissedilir, hem dinlenilir, hem de düşlenir.”
Vakti zamanında sinema okuduğumu duyan biri şöyle demişti; “sinema okunmaz ki izlenir”. Bilmiyordu ki sinema hem izlenir, hem okunur, hem hissedilir, hem dinlenilir, hem de düşlenir… Bir filme derinden bağlanmamı sağlayan ilk unsur da her zaman müzikleridir. Günler önce ardında tuhaflıklar, bilinmezlikler ve akıl almaz rüyalar bırakıp başka aleme göç eden David Lynch de beni düşlerine ortak eden yönetmenlerden biriydi. Beni ona bağlayan yegane şey de müzikle olan ilişkisiydi.
(David Lynch resim yaparken)
(David Lynch eseri “So This is Love ” 1992)
David Lynch, çağdaş sanatın en eşsiz ve zihin açıcı figürlerinden biri olarak, filmlerinden müziğine kadar hayal gücünün zekayla birleştiği bir evren kurmuştur. Onun sinemasında ses, görüntüden önce gelir. Büyülü atmosferin anahtarı, sahnenin derinliklerine açılan bir sesin davetiyle ortaya çıkar. Lynch bir keresinde şöyle demiştir: “Bir film bir şarkı gibidir. Tekrarlardan ve ani yükselişlerden oluşur. Filmleri böyle düşünmek gerekir.”
(Lynch ve sadık yol arkadaşı Angelo Badalamenti)
Bu düşsel yolculukta Lynch’in en sadık yol arkadaşı ise Angelo Badalamenti’ydi. Müzik, onun filmlerinde yalnızca bir eşlikçi değil, hikâyenin gizemli bir anlatıcısıdır. Badalamenti’nin yarattığı melodiler, Lynch’in karanlık ama büyüleyici evrenlerini daha da derinleştirir. Onun notaları, hüzünle neşeyi, gerilimle dinginliği bir arada sunar. Bu ortaklık, sinema tarihinin en güçlü sanatsal koalisyonlarından biri olarak hatırlanacak. “Kozmik bir şeyler olsun. Rüzgar gibi, deniz gibi, dalgalar gibi… Sonsuz olsun zamanla birlikte kayıp gitsin.”
David Lynch ve Müzikal Evreni
Lynch’in müzikle ilişkisi sadece filmleriyle sınırlı değildir. Kendi üretim sürecinde, müzik projeleriyle de fark yaratan bir sanatçıdır. Dark Night of the Soul albümünde yer alan parçaları ya da Chrysta Bell ile yaptığı işbirlikleri, Lynch’in sınır tanımayan yaratıcı enerjisinin örnekleridir. Kimi zaman bir yönetmen, kimi zaman bir müzisyen, kimi zaman bir fotoğrafçı olarak karşımıza çıkan Lynch, her alanda “öteki”yi keşfetmeye ve izleyiciyi bilinmeyene çekmeye devam eder.
(Kült dizi Twin Peaks ve soundtrack albümü)
Özellikle Twin Peaks, Lynch’in sinemayla televizyonun sınırlarını nasıl erittiğini gösteren bir başyapıttır. Bu dizide kullanılan müzikler, sadece bir atmosfer yaratmaktan öteye geçer; izleyiciyi sahnenin içine çeker ve orada saklı bir başka gerçekliği keşfetmeye davet eder. Blue Velvet, Mulholland Drive ve Lost Highway gibi filmlerde de bu yaklaşım kendini her sahnede hissettirir.
Lynch’in etkisi yalnızca kendi eserleriyle sınırlı değildir. 1967’deki Monterey Pop Festivali’ne giden David Lynch, festivalde dinlediği; Janis Joplin ile Big Brother and the Holding Company’nin Ball and Chain, Jimi Hendrix‘in Wild Thing ve Otis Redding’in I’ve Been Loving You Too Long şarkıları için: “Bu üç şarkıyı duyduğumda, o kadar güzellerdi ki adeta çılgına döndüm” ifadelerini kullanmıştır. Twin Peaks’de Pixies, Björk ve David Bowie gibi efsanelerin de şarkılarını kullanan Lynch, aynı zamanda Depeche Mode ve Bob Dylan hayranıdır da. Hatta Bob Dylan’ın The Ballad of Hollis Brown adlı şarkısını coverlamıştır.
Marilyn Manson’dan Trent Reznor’a, Interpol’den Moby’ye kadar birçok sanatçı, onun eserlerinden ilham almıştır. Lost Highway soundtrack albümü ya da Playing Lynch gibi projeler, Lynch’in sanatının başka sanatçılar için de nasıl bir yaratım alanı sağladığını gösterir.
Sanatıyla olduğu kadar, sürprizlerle dolu kişiliğiyle de iz bırakan David Lynch, bir dönem Michael Jackson’ın Dangerous albümü için klip çekme girişiminde bulunmuştu. Her ne kadar bu proje tamamlanamamış olsa da Lynch’in vizyonu, her detayıyla iz bırakmaya devam ediyor.
(Frank Herbert’in ünlü romanı DUNE’un sinemaya ilk başarılı ve tam aktarımını David Lynch gerçekleştirmiştir.)
(1984 DUNE kötü adamı Feyd-Rautha Harkonnen rolünde Sting)
“Ses ile görüntünün zaman içindeki akışı büyülü bir şeydir ve ses birçok şeyi gerçekleştirebilir. Bir sahneye doğru ses ile girerseniz, siz sahneyi gözünüz ve kulağınızla algılamadan ses tamamıyla yeni bir dünyanın kapılarını açar. Siz ulaşmadan “orada” bekler sizi. Bütün için en kritik olan ise budur. Bu bir çeşit etki-tepkidir. Akıp giden her şeyin farkına varamazsınız, ilerledikçe etkilere karşı tepkilerinizi gösterirsiniz. Her defasında ayrı bir tecrübedir bir filmin karşısına oturmak.”
(David Lynch evreninin favori aktörü Kyle MacLaghlan)
Onun dünyası, yarattığı her şeyle bir bütünlük taşıyor. Görüntü, ses, his ve hayal gücü… Hepsi Lynch evreninde birbirini tamamlıyor. Onun kaybı, sanat dünyasında hissedilen o tarifsiz boşluğu bir kez daha hatırlatıyor.
Sonuçta, onun ardından şu gerçekle yüzleşmek zorundayız: Dünya, artık çok daha sessiz ve çok daha sıkıcı bir yer.
(David Lynch 1946-2025)
